555 Zamanlayıcı (Timer) Entegresi Nedir?

555 entegresi birçok amaç için kullanılan bir entegre olarak karşımıza çıkmaktadır. Osilasyon, zaman gecikmesi ve darbe sinyali yaratmak için kullanılabilecek kararlı bir tümleşik devredir. Zamanlama aralığının mikro-saniyeler ile saatler arasında olabilmektedir. Ayrıca ayarlanabilir çıkış frekansının sağlanabilmesi ile yaygın bir kullanım alanına sahiptir.

Zamanlayıcı entegre devreler arasında en çok tercih edilen bir entegre çeşididir. Bu entegre düşük maliyet, yüksek frekanslardaki kararlılığa sahiptir. Bunun sebebi entegreye bağlanan R ve C elemanlarının değişik değerlerde seçilerek zamanlama süresinin kolayca ayarlanmasıdır.

555 Zamanlayıcı Entegresinin Özellikleri

• Çalışma Gerilimi: 4.5V – 15V arasında çalışabilir.
• Çıkış Akımı: 200mA’ye kadar yükleri sürebilir.
• Çalışma Modları:
  • Monostable (Tek Kararlı Durum): Tek seferlik bir zamanlama sinyali üretir.
  • Astable (Kararsız Durum): Sürekli osilasyon (kare dalga) üretir.
  • Bistable (İki Kararlı Durum): Flip-flop devresi gibi çalışır.
• Frekans Aralığı: Mikro saniyeden saatlerce süren zaman aralıklarını ayarlayabilir.

555 Entegresinin Pin Yapısı

555 entegresi 8 pine sahiptir:

1. GND (Toprak): Besleme geriliminin negatif kutbuna bağlanır.
2. TRIG (Tetik): Zamanlamayı başlatır.
3. OUT (Çıkış): Çıkış sinyalinin alındığı pin.
4. RESET: Devreyi sıfırlamak için kullanılır. Genellikle pozitif gerilime bağlı tutulur.
5. CTRL (Kontrol Voltajı): Zamanlama kontrolü için kullanılır. Genelde bağlanmaz.
6. THR (Eşik): Zamanlama devresinin üst sınırını belirler.
7. DIS (Deşarj): Kondansatörün deşarj edilmesini sağlar.
8. VCC (Besleme): Besleme geriliminin pozitif kutbuna bağlanır.

555 Timer Entegresi Operasyon Modları

Monostable Mod

Türkçe olarak “Tek Kararlı” mod olarak çevrilir. Bu modda 555 zamanlayıcı devremiz İngilizce olarak “one-shot” denilen “tek atımlı” darbe jeneratör gibi davranır. Monostable devreler, devreyi dışarıdan tetiklenerek bir sinyal geldiğinde, bu sinyale göre belli bir zamana kadar lojik 1 (Yüksek-HIGH) halinde tutan devrelerdir. Çıkış sinyalinin genişliği ise bir direnç ve kondansatörden oluşan RC devresinin çözümlenmesiyle bilinebilir. Çıkış sinyali kondansatörün geriliminin besleme geriliminin 2/3’ü olduğunda kesilir. Böylelikle R ve C değerlerimize göre çıkış sinyalimizin genişliğini ayarlayabiliriz. Çıkış sinyalinin zaman genişliği kondansatör geriliminin 2/3’ünün dolması için geçen süre t dersek;

t = (RC)xln(3) = 1.1RC hesaplanır.

Bistable Mod

Türkçe olarak “Çok Kararlı” mod olarak çevrilir. Bu moda ayrıca Schmitt trigger modu da denmektedir. Bu modda devremiz basit bir Flip Flop olarak çalışır. 6.nolu bacağımız olan Treshold bacağı basit bir şekilde değişirken Trigger yani tetikleyici ve reset pinlerimiz (555 devresinde 2. ve 4. Bacaklar), pull-up dirençleri üzerinden Yüksek seviyede tutulur. Böylece Threshold toprağa bağlandığı durumda tetikleyici sinyalimizde anlık olarak toprağa çekilir ve çıkış sinyalimiz lojik 1 (Yüksek-HIGH) duruma gelir. Çıkış sinyalimiz reset sinyali gelene kadar da bu durumunu koruyarak devam ettirecektir. Reset sinyalimiz geldiğinde ise çıkış sinyalimiz bir sonraki tetikleyici sinyalimiz gelene kadar lojik 0 (Düşük-LOW) olarak kalacaktır. Bu modda şekilde de görüldüğü gibi herhangi bir kondansatöre gerek yoktur. 5. Bacağımızı küçük kapasiteli bir kondansatör üzerinden toprağa bağlarız.

Astable Mod

Türkçe olarak “Kararsız” mod olarak çevrilir. Bu moda ayrıca Osilatör olarak çalışma da denebilmektedir. Osilatör olarak çalışması sayesinde çeşitli uygulamalar yapılabilir. Yani elektrik sinyali üreterek yanıp sönen LED veya lamba flanşörü, Nota tonlamaları, PPM uygulamaları, Güvenlik alarm gibi uygulamalar yapılabilir. Bir diğer önemli özelliği ise basit bir ADC olarak kullanılabilir. Yani analog bir sinyali sayısal bir sinyale çevirebilir. Lojik 1 ile lojik 0 arasında kare dalga üretir. Kararsız olmasının nedeni ise çıkışının tek bir durum içinde sürekli kalmasıdır. “C” kondansatörü 2 nolu pin olan Trigger bacağına bağlıdır. Böylelikle kondansatörümüz 2*Vcc/3 Volt değerine dolana kadar çıkış ucumuz lojik 1 yani HIGH durumunda olur.  Kondansatörümüz 2*Vcc/3 olduktan sonra çıkışımız lojik 0 yani LOW durumuna gelir.

Yazımızın sonuna geldik, fakat örnek bir uygulama isterseniz buradan devam edebilirsiniz.

555 zamanlayıcı entegresi, elektronik dünyasında en yaygın kullanılan entegrelerden biridir. Hem basit hem de karmaşık projelerde kolaylıkla kullanılabilir. Yukarıdaki bilgiler ve örnekler, 555 entegresini anlamanızı ve projelerde kullanmanızı kolaylaştıracaktır.